Jonkerbosch   ––––––––––––––––
                       Groei en Bloei  (10)

Br. Vertunianus

1944: De "bevrijding in zicht"!

	Bloemerstraat, achtergrond Augustijnenkerk

Het bombardement van Nijmeqen

Verliep de laatste helft van 1943 in een kalme stemming, waarbij we ons van lieverlede méér aanpasten aan onze ballingschap, de eerste helft van 1944 wordt onrustiger, terwijl het jaar rijk wordt aan spanning na de invasie der geallieerde legers op de kust van Normandië. De activiteiten van de geallieerden in de lucht beginnen aanmerkelijk toe te nemen. Op 22 februari is het zo druk in de lucht dat men in Grave, vanwege de nabijheid van de Maasbrug, besluit om met de jongens in de schuilkelder te gaan: de Paters zijn voorzien van zeer goede schuilkelders. Om beurten houdt een van de broeders de jongens daar bezig met vertellen, terwijl de anderen zo af en toe buiten eens poolshoogte gaan nemen. Als de grootste drukte in de lucht ongeveer voorbij is, horen we zwaar gerommel van uit de richting Nijmegen en weldra zien we machtige rookwolken uit de Keizer Karelstad opstijgen. Aanvankelijk is het slechts een gissen met welke bedoeling dit bombardement wordt uitgevoerd. We denken aan het station en de Waalbrug!
Het blijkt later een jammerlijke vergissing te zijn geweest. Tot laat in de namiddag trekt een zwarte kolom rook ver langs Grave naar het zuiden. De ramp, veroorzaakt door het bombardement van Nijmegen, treft ons wel – het is immers onze woonplaats – maar ons pensionaat, helemaal aan de buitenkant van de stad gelegen, heeft er niet onder te lijden. De binnenstad is echter voor het grootste gedeelte verwoest en er zijn vele doden.

Einde maart komt de Overste, Br. Koenraad, op het ziekbed te liggen: ernstige griep op de ingewanden en longontsteking. Het is voor de broeders een hele geruststelling te weten dat hun Overste in Huize Boldershof verpleegd wordt. De hele inrichting doet de Hemel geweld aan voor het behoud van de zieke. Dag en nacht slooft Sr. Marie Eugénie zich voor hem uit, allerlei attenties worden hem bewezen: er zit tenslotte niets anders op dan te genezen. Eind april is hij weer ter been.
Voor de voetbal-liefhebbers van de Drutense afdeling is het pijnlijk dat de Nijmeegse Goffert zo ver weg ligt, nu N.E.C. deelneemt aan de wedstrijden om 't kampioenschap van Nederland. Geen nood! Op 7 mei organiseert Br. Einardus – als inwoner van Winckelsteegh! – met Br. Cerenicus een tocht per platte wagen naar de Goffert. Stef Hanraads ontbreekt natuurlijk niet, N.E.C. speelt die dag namelijk tegen... Ajax!

Druten - Nijmegen v.v.
Bij het kapelletje van Bergharen

In dezelfde maand gaat Grave op bedevaart naar Katwijk aan de Maas. Een boot van de Koopvaart brengt de broeders en de jongens over de Maas naar Mook, waar de pont nog steeds in bedrijf is voor de overvaart naar Katwijk. In de kerk en aan de grot wordt vurig gebeden voor de vrede. Na afloop genieten allen van een fikse wandeltocht terug naar Grave. Rond dezelfde tijd doet Druten te voet een bedevaart naar O.L. Vrouw ter Nood te Bergharen.

We hebben al verteld dat de afdeling Grave meer moeite had met de voedselvoorziening dan die van Druten. In deze zomer lukt het een tweetal varkens op de kop te tikken. Het probleem van het vervoer lost Jan Peters, vrachtrijder van beroep, op. Bij aankomst in Grave blijkt hij een varken kwijt te zijn! Hoe is het mogelijk... Direkt ondernemen enkele broeders met hem een speurtocht in de richting van Nijmegen. Na enige tijd zoeken vinden ze een stel boeren langs de weg, die het vermiste varken omringen.
Het arme dier heeft zijn poten gebroken. Op het "gevonden" varken kan de noodslachting toegepast worden, de boeren laden het mee op en het komt op legale wijze op de plaats waar het zijn moet!
De jongens houden er ook schapen en konijnen op na, tevens een bok en een geitje. Het vleesrantsoen krijgt daardoor de nodige aanvulling.

Op 30 mei komt in Druten een van onze jongens door een noodlottig ongeval om het leven, nl. Kees Clavaux uit Den Haag. Hij verdrinkt in de Waal te Druten. Bij het pootjebaden in een ondiep gedeelte komt hij achter een der kribben in een kolkgat, enkele meters uit de zandige oever. Hoewel de aanwezige broeder, als hij dit ziet gebeuren, zich onmiddellijk te water begeeft, mogen reddingspogingen niet meer baten.
Vanuit Grave moet Theo v. d. Bemd opgenomen worden in het Canisiusziekenhuis te Nijmegen; hij wordt daar bediend, maar geneest enige tijd later.
Hadden op 2 februari enkele jongens in Grave hun Eerste en Plechtige H. Communie gedaan, op Sacramentsdag volgen er nog vier die hun Eerste H. Communie doen.

De geallieerde landingen in Normandië

Zoetjesaan neemt de spanning toe. Iedereen verwacht de invasie, maar ze komt op een andere plaats dan de meesten denken. Op 6 juni komt dan eindelijk het bericht van de landingen op de Normandische kust. De "invasie" is er. Voorlopig verandert er hier in het land, na het luwen van de eerste spanning, nog niets. Van ons pensionaat wordan slechts een vijftal jongens naar huis gehaald.
In de maand juli wordt besloten om de jongens van Grave een afwisseling te bezorgen door een schoolreisje. Met de boot vertrekken we uit Grave naar Appeltern. Bij de stuw van Grave worden we geschut, een attraktie op zich. In Appeltern wachten platte wagens, die ons naar Druten brengen. Heel Jonkerbosch is nu weer eens bij elkaar, het is een blij weerzien. De ontvangst is er buitengewoon. Tegen de avond wordt de terugtocht aanvaard: een flink stuk lopen en weer op platte wagens naar Grave!

De afdeling Grave op schoolreis te Druten

Eind juli gaan de jongens op vakantie. Dat deze vakantie uiteindelijk tot een vol jaar zal uitgroeien verwacht niemand. Gedurende de augustusvakantie gaan de broeders van Grave naar Druten om er van 1 tot 7 augustus retraite te houden. Ook verschijnen er drie broeders van Winckelsteegh om hun jaarlijkse afzondering te doen. De zusters van Boldershof verlenen alle medewerking zodat het voor alle broeders een fijne week wordt: mooi weer, een goede keuken, een keur van geestelijke lectuur door de zusters verstrekt, een degelijk predikant, Pater Bokkulo S.M.M. (en Pater Eyckeler S.M.M.) en het gezellig samenzijn na maandenlange scheiding. De sluitingsdag valt samen met het naamfeest van de Overste, dat niet enkel door de broeders maar door heel Boldershof gevierd wordt. Veler gedachten gaan naar de felle gevechten in Frankrijk, waar de geallieerden hun bruggehoofd steeds uitbreiden en materiaal aanvoeren.

Gedurende een week verenigd na maandenlange scheiding

De augustusvakantie loopt ten einde. Het offensief aan het westelijk front is inmiddels in hevige kracht losgebroken. De geallieerden zijn reeds vanuit Parijs België binnengerukt en naderen de Nederlandse grens. Meerdere pensionaten stellen de opening van het schooljaar uit. Wij laten het aan de ouders zelf over in deze te beslissen. Daar het echter – gezien het beschieten van de treinen – niet verantwoord is in groepsverband te reizen, verzoeken we de ouders zelf hun kinderen te brengen, althans tot Nijmegen.
Maar juist als dit moet gebeuren, op 3 september, wordt alle verkeer van trein, tram en bus stilgelegd. We beleven "Dolle dinsdag"! Over de grote weg langs Grave trekt een eindeloze file Duitsers, met alle mogelijke vervoermiddelen, fietsen, steps en kinderwagentjes niet uitgezonderd. Wie met zijn "zeldzame" fiets op de weg komt, is zijn karretje kwijt. In deze chaos en paniek is het maar het verstandigst om binnenshuis te blijven.
Slechts een viertal jongens keren terug, terwijl er drie niet weg zijn geweest. De vakantie gaat dus praktisch door!

Grave in de "Corridor"

	Condensstrepen van geallieerde vliegtuigen

Ondertussen zijn de geallieerden opgerukt tot aan het Albertkanaal in België. Vol spanning worden onze vrienden verbeid, maar ze komen op een andere wijze dan we dachten.
Op zondag, 17 september, gebeurt het. De broeders zijn naar de H. Mis in de Wijnberg. De lucht zit vol groepjes geallieerde vliegtuigen. De hele morgen blijven zij doelen in de omgeving bestoken. Heinde en ver hoort men het oorlogsgeweld. Bij de grote Maasbrug (de Negen Bogen) vallen enkele bommen. Rond de middag bestookt 'n groep van 18 Thunderbolts een uur lang de brug met mitrailleurvuur en raketten. Terwijl deze beschieting nog bezig is, horen we vanuit de verte een machtige luchtvloot naderen. Als deze luchtarmada arriveert, houdt het mitrailleren op en spoedig hangt de lucht vol parachutisten: 'n luchtlanding van de Amerikanen!

Ondertussen zijn de Duitsers in aktie gekomen. Vlak bij de Soos, op de hoek van de Hoofse straat, richten ze 'n mitrailleursnest in om twee straten te kunnen beheersen. In de Soos zetten we alle deuren en ramen open om het glas te sparen. Midden voor de geopende zijdeur posteert zich een Duitser met zijn mitrailleur en begint omhoog te knallen naar de laagvliegende transporttoestellen. Horen en zien vergaat in de Soos door de knallen, die in de gang weergalmen.
In de late namiddag veroveren de Amerikanen de Maasbrug en voor het donker is, worden ze gesignaleerd achter het Blindeninstituut Sint Henricus. De Duitsers hebben zich met granaatwerpers opgesteld op de berg achter het Krankzinnigengesticht. We zitten zodoende tussen twee vuren.

Enkele van de duizenden

Wat zal de nacht brengen? We danken de hemel dat de jongens er niet zijn. Angstig stil gaat de nacht in. Iedereen verwondert er zich over, dat er geen gevecht komt... Af en toe gluurt er een voorzichtig naar buiten en rond middernacht ontdekken we dat de Amerikanen door de oude stad Grave sluipen. De Duitsers zijn in stilte verdwenen. Dezelfde nacht ontstaat er een verbroedering met de Amerikanen, want een twintigtal parachutisten komen in de Soos uitrusten van de grote vermoeienissen. Al kauwgum kauwend en met oorlogstuig beladen komen ze binnen. In een ommezien ligt alles vol geweren, munitie, handgranaten, enz. De grote rust, waarmee zij slapen, verbaast ons nog het meest. Bij het aanbreken van de dag zien we de eerste jeep door Grave rijden; men heeft er enkele meegebracht met de zweefvliegtuigen.
Het wachten is nu op de landmacht. Eindhoven is reeds bevrijd! Op dinsdagmorgen komen de tanks aangerateld uit het zuiden. Heel Grave loopt uit naar de grote weg om ze te verwelkomen. De tankbemanningen hebben geen tijd om het hartelijk welkom in ontvangst te nemen, ze moeten meteen door naar Nijmegen en Arnhem om de parachutisten, die daar in felle gevechten gewikkeld zijn, te helpen.

Het wordt een veelbewogen week. Bijna dagelijks worden er parachutisten en voorraden gedropt. De broeders uit Druten komen af en toe een kijkje nemen in Grave, waarna ze weer uit deze heksenketel terugkeren om in Druten, dat nog steeds in Duitse handen is, hun sinds 17 september begonnen catacombenleven te hervatten. De strijd bij Nijmegen duurt enkele dagen. Het is even een benauwd ogenblik als op zekere nacht vele tanks naar het zuiden terugrijden, omdat de Duitsers de corridor bij Veghel hebben afgesneden. Men herademt zodra de doorgang weer vrij is.

In Nijmegen zijn zoveel gewonden dat daar de ziekenhuizen te klein zijn. Er wordt uitgezien naar dependances en hupziekenhuizen voor de minder ernstige gevallen. Ook de Graafse Soos wordt herschapen in een Dependance van het Canisiusziekenhuis te Nijmegen. De plaatselijke doktoren, verpleegsters en verplegers nemen de zorg voor de zieken op zich, de broeders fungeren als helpers. Na de volledige bevrijding van Nijmegen wordt de dependance al spoedig overbodig, zodat het gebouw eind oktober vrij komt. De Graafse Commissie der Gasthuizen beslist echter dat, volgens de waarnemend Inspecteur van de Volksgezondheid te Eindhoven, de Sociëteit voorlopig als noodziekenhuis moet gehandhaafd blijven. De Soos wordt echter weer afgestaan om er een gedeelte onder te brengen van... Boldershof!

De volledige staf van de Dependance bijeen

In deze tijd beleven we nog een benauwd avontuur. Een van de weinige Duitse vliegtuigen strooit een stelletje splinterbommen uit boven Grave. Of ze bedoeld zijn voor het kleine vliegveldje voor verkenningsvliegtuigen of voor de geallieerde soldaten, die op dat ogenblik op de speelplaats van het blindeninstituut lopen, is niet bekend, maar een ervan valt op het dak van de Soos en enkele andere op straat vlak voor de Soos. Verschillende gewonden worden binnengedragen anderen hebben een shock opgelopen. Br. Fulcranus kruipt door het oog van de naald: in de kamer waar hij zit, vliegen de scherven naar binnen, maar hij komt er met enkele onbetekenende schrammetjes van af.

Schakel, jaargang 10 (1960), nummer 3, pp. 13-20