trefwoorden

achtergrondkaart actueel administratieve gebieden banen bedrijventerreinen begraafplaatsen bergen (-berg, -bergje) beschermde stadsbeelden Besluiten vanaf 1880 bisschoppen bouwstenen broekgronden (-broek) bronnen bruggen, viaducten en tunnels burgemeesters buurten diakritische tekens dijken dreven 'dubbele' namen dwarsstraten ereburgers evenementenlocaties gassen (-gas, -gasje) gebiedsindeling - 1852-1887, 1887-1916, 1916-1940 - 1947, 1956, 1960, 1971, 1984-2006 - vanaf 2007 - aantal inwoners (per wijk) - oppervlakte (per wijk) - wijken en postcodes gebouwen en bouwwerken gemeenteraadsleden havens

heiligen hoofdwegen hoven (-hof, -hofje) inleiding kadastrale gemeenten koninklijk huis korte namen kroniek - vanaf 17e eeuw - o.a. 1822, 1858-1859, 1892, 1924 kunstwerken kwartieren (-kwartier) laatste besluiten landgoederen landschappelijk gebieden lanen (-laan, -laantje) lange namen levende personen markten (-markt) met dank aan... militair verleden ministers Nobelprijswinnaars onnatuurlijke dood oudste straatnamen paden parken (-park, -parkje) plaatsen (-plaats) plantsoenen pleinen poorten (-poort, -poortje) postcodes provinciale wegen regelgeving

Romeins verleden singels snelle fietsroutes spellingregels spoorbanen stadsdelen stadsroutes stations steden- en vriendschapsbanden stegen (-steeg, -steegje) Straat van de week straatnamen (illustratie) terreinen toelichting - achtergrondkaart - diakritische tekens - gebiedsindeling - spellingregels - 'verkeerde' namen - verkorte schrijfwijze - zeven heuvels trappen (-trap, -trappen) Tweede Wereldoorlog uitwijkroutes 'verkeerde' namen verkorte schrijfwijze vrouwen water wethouders wielrenners wijken woonplaatsen zeven heuvels zogenaamde straten

zie links

straatnamen

Onderstaande namen zijn als illustratie afkomstig uit de stratenlijst en de kroniek.

20 septemberplein, Achter de Hoofdwacht, Ahornstraat e.o., Aragónstraat e.o., Bloemerstraat, De Geologenstrook, De Oversteek (verdwenen), Dijkstraat (Lent)), Dokter Huijgenhof, Dr. Banninghof, Eilbrachtstraat, Fort Kijk in de Potstraat, Ganzenheuvel, Greta Thunbergstraat, Gouverneursbuurt (verdwenen), Havenkade, Heideparkse­weg 552, Hengstberg (verdwenen), Hertogplein, Heydenrijckstraat, Houtstraat, Indische buurt (niet aangelegd), Kannenmarkt, Karl Marxstraat e.o., Karrengas, Keimate, Kuifjestraat, Landbouwbuurt (niet aangelegd), Leo XIII-straat, Margaretha van Mechelenweg, Patriastraat, Postweg, Romeinse Veldherenbuurt (verdwenen), Rosa Luxemburgstraat e.o., Sanderswei (onjuist), Scholtenpad (verdwenen), Schuumkeslaan, Sesamstraat, Simon Langendampad, St. Titussingel, Staatsliedenbuurt (verdwenen), Stadspark De Goffert, Universiteitsterrein 2023 en 2024, Tolhuis 2700 t/m 2899 en 27100 t/m 27184, Waalhaeve, Weg naar de Hemel

kroniek 1639, 1649, 1653, 1669, 1751, 1752-1757, 1752, 1754, 1755, 1756, 1757, 1885, 1888-1897

Het Geeltje, P-route, S100, S101, S102, S103, S105, U60, U72, U77, U78, U79, U80, U97, U99

1988-2023

Er is nog geen raadsbesluit genomen over een aantal paden in het Goffertpark*, de naam Valkhof en andere terreinen. Dat geldt ook voor de geometrie van de stadsdelen, wijken en bedrijventerreinen.

zie kroniek 2008

regelgeving

Met de inwerkingtreding van de vigerende verordening* op 15 mei 2019 zijn alle eerdere gemeentelijke regels en voorschriften voor het benoemen van delen van de openbare ruimte en het nummeren van de daaraan liggende objecten vervallen (artikel 10, eerste lid, Verordening naamgeving en nummering (adressen) 2019).*

Aan de samenstelling en werkwijze van de ambtelijke werkgroep straatnaamgeving (vanaf 9 juni 2009) en de richtlijnen liggen geen openbare besluiten van of namens het bevoegde bestuursorgaan ten grondslag.

Met de inwerkingtreding van de Verordening straatnaamgeving en huisnummering (1999) per 1 januari 1999 zijn de door B&W vastgestelde beleidsregels vervallen.* De Verordening commissie straatnaamgeving (2007) is per 18 maart 2009 ingetrokken.*

zie kroniek 1997, 1998, 2002, 2010, 2011, 2019

spellingregels

Bij het vaststellen van nieuwe namen dient het gemeentebestuur zich aan de wet te houden. De schrijfwijze van de bestaande namen in de gemeente Nijmegen is niet in alle gevallen conform de officiële spelling van de Nederlandse taal:

In de leidraad die is opgenomen in de bijlage behorende bij artikel 1, onder a, van het Besluit bekendmaking spellingvoorschriften 2005 staat in onderdeel 16.1 onder meer:

"De meeste spellingregels zijn niet van toepassing op eigennamen, die immers worden gekozen en doorgegeven mét een schrijfwijze. We respecteren deze soms afwijkende schrijfwijze van namen op grond van het donorprincipe. Dat geldt ook voor plaats- en straatnamen en voor namen van instellingen en bedrijven. De officiële spelling betreft alleen het gebruik van hoofdletters." (woordenlijst.org)

zie kroniek 1947, 1984

ongeschreven regels
Hieronder is gepoogd op basis van de vastgestelde namen een overzicht te geven van de ongeschreven Nijmeegse regels en de uitzonderingen hierop.

1. Namen beginnen met een hoofdletter.

Bij een naam die uit meer dan één woord bestaat, beginnen alle woorden met een hoofdletter. Een uitzondering hierop vormen de volgende woorden: de, den, der, het, 't, ten, van, von.

Andere uitzonderingen zijn: 20 septemberplein, da Costastraat, d'Almarasweg, De la Reystraat, Irene Brigade viaduct, Fort Kijk in de Potstraat, Op de set, Op het Spinhuis, 's-Gravensandestraat, sportpark Vossenpels.

De volgende namen beginnen wel met een hoofdletter: De Biezantijn (gebouw), De Boomgaard (buurtnaam), De Geologenstrook, De Grondel (gebouw), De Elten (buurtnaam), De Kamp (wijknaam), De Kampenaar (gebouw), De Kolk, De la Reystraat, De Omloop, De Ontmoeting, De Oversteek, De Ster (gebouw), De Stelt (buurtnaam), De Triangel (gebouw), De Waaijer, De Weem, De Wetstraat, Gebroeders Van Limburgplein, Ten Hoetstraat (?), Ten Katestraat (?), Van Boetbergweg, Van Bronckhorstdreef, Van Cranenborchstraat, Van den Boenhoffstraat, Van der Kempstraat, Van Haapsstraat, Van Schuylenburgweg, Van 't Santstraat.

2. Alle woorden worden voluit geschreven.

Bij een naam die uit meer dan één deel bestaat, worden alle woorden voluit geschreven. Een uitzondering hierop vormen de volgende titels: Dr. (Doctor), Ds. (Dominee), Ir. (Ingenieur), Mgr. (Monseigneur), Mr. (Meester), St. (Sint).

Andere uitzonderingen zijn: Annie M.G. Schmidthof, d'Almarasweg, F.C. Donderslaan, Jacobus van 't Hoffstraat, M.F. da Costa Gomezpad, O.C. Huismanstraat, 's-Gravensandestraat, 't Achterveld, 't Acker (wijknaam), 't Broek (wijknaam), 't Floddertje, 't Hert (gebouw), 't Meertje, 't Zeumke, 't Zeumplankje, van 't Hoffplantsoen, Van 't Santstraat, Willem J. Kolfflaan.

Bisschop, Broeder, Burgemeester, Deken, Dijkgraaf, Dokter, Gebroeders, Generaal, General, Graaf, Kanunnik, Keizer, Minister, Moeder, Pastoor, Pater, Prins, Professor en Vrouwe worden wel voluit geschreven; bij Burg. Hustinxstraat is van deze regel afgeweken.

3. Er worden geen cijfers gebruikt.

Deze regel geldt niet voor de Romeinse cijfers in de namen Keizer Hendrik VI-singel en Leo XIIIstraat (was: Leo XIII straat). Andere uitzonderingen zijn: 20 septemberplein, 82e Airborne Divisieviaduct, Plein 1944.

De rangtelwoorden Eerste, Tweede en Derde worden voluit geschreven. De namen van de zogenaamde genummerde straten in de stadsdelen Dukenburg en Lindenholt zijn niet formeel vastgesteld en dus ook niet geregistreerd in de BAG.

4. Voorvoegsels vormen een afzonderlijk woord.

Het voorvoegsel wordt gevolgd door een spatie. Deze regel is echter ondergeschikt aan regel 5. Dat verklaart de schrijfwijze van Graafse Ringpad en Graafse Ringweg enerzijds en Graafsedwarsstraat, Graafsepad en Graafseweg anderzijds.

Veel voorkomende voorvoegsels zijn: Achter, de, Korte, Lange, Nieuwe, Oude, van, voornamen, titels, functies, beroepen. Met de vaststelling van de naam Oudedijk is in 2015 een nieuwe uitzondering toegevoegd.

Bij rangtelwoorden gaat deze regel niet op: Driehuizerweg, Driekoningenweg en Vijfringengas, maar Zes Huizenhof en Twaalf Apostelenweg.

5. Achtervoegsels vormen geen afzonderlijk woord.

Het achtervoegsel maakt deel uit van de naam. Deze regel geldt voor namen die eindigen op -acker, -baan, -berg, -broek, -brug, -dijk, -dreef, -dwarsstraat, -dwarsweg, -gaard, -gas, -gasje, -gracht, -hof, -hofje, -kamp, -kwartier, -laan, -markt, -pad, -park, -parkje, -passage, -plaats, -plantsoen, -plas, -plein, -poort, -singel, -steeg, -straat, -trappen, -veld, -viaduct, -waard, -weide en -weg.

Uitzonderingen op deze regel zijn: de Meeuwse Acker, de Steekse Acker, Grote Markt, Halve Weg, Irene Brigade viaduct, Lange Baan, Lage Markt, Nieuwe Markt, Nije Veld (wijknaam), 't Acker (wijknaam), 't Broek (wijknaam).

Halvegas, Grotestraat, Nijmeegsebaan en Oudedijk worden wel conform regel 5 aaneengeschreven. Lentse Plas, Oosterhoutse Plas en Zandse Plas worden niet aaneengeschreven. Bij Passage Mariënburg en Passage Molenpoort is sprake van een voorvoegsel.

6. Samenstellingen krijgen geen liggend streepje.

In een samengestelde naam wordt het liggende streepje (koppelteken) achterwege gelaten. Uitzonderingen op deze regel zijn: Annie Romein-Verschoorlaan, Groot-Brittanniëstraat, Keizer Hendrik VI-singel, Laan van Oost-Indië, 's-Gravensandestraat en de namen van een aantal wijken en stadsdelen.

In de naam Leo XIIIstraat ontbreekt een streepje. De naam werd in de periode 1950-2019 met twee spaties geschreven. Het ontbreken van een streepje in de niet-vastgestelde naam Maas-Waalkanaal in de Stratenlijst 2003 was kennelijk een verschrijving.

Sinds 1 mei 2006 is het ontbreken van een koppelteken in de volgende samenstellingen niet meer in strijd met de spellingvoorschriften: Barneveldse Beekstraat, Fliertse Beekstraat, Golden Deliciousstraat, Gouden Torrenstraat, Gulden Wagengas, Lunterse Beekstraat, Nijmeegse Kapelstraat, Ooyse Sluispad, Rode Kruislaan.

familienamen

"(...) Tot in de negentiende eeuw werden de 'y' en de 'ij' door elkaar gebruikt naar ieders eigen goeddunken. Een officiële spelling bestond niet. Pas in de tijd van de Bataafse Republiek (1795-1806) werd een nationale spelling ingevoerd (de spelling Siegenbeek, 1804). Daarin kwam de 'y' niet voor. Dat bleef zo toen De Vries en Te Winkel in 1863 hun 'De grondbeginselen der Nederlandsche Spelling' publiceerden, die in 1883 wettelijk werden voorgeschreven. Ook in latere spellingsregels is de 'y' voorbehouden aan woorden van vreemde herkomst. In de meeste akten van de burgerlijke stand schreef men daarom ook in familienaam en voornamen de 'lange ij' met puntjes.

Uit de ondertekening van de akten blijkt dat de leden van de familie zelf in de vorige eeuw meestal nog deze 'ij' gebruikten. In latere tijd gaf men de voorkeur aan de 'y', maar uiteraard deed de overheidsadministratie aan die mode niet mee. Vergissingen daargelaten, hield ieder de namen waarmee hij in zijn geboorteakte was ingeschreven. Slechts bij vonnis van de rechtbank of, in andere gevallen, bij Koninklijk Besluit, kan daarin verandering worden gebracht." (Van Drie e.a. 1988, p. 5)

Voor de schrijfwijze van straatnamen zijn de formele besluiten van het bevoegde gemeentelijke orgaan doorslaggevend, ook als de naam daarin verkeerd gespeld is. Sinds de inwerkingtreding van de Wet basisregistraties adressen en gebouwen op 1 juli 2009 (vanaf 1 juli 2018: Wet basisregistratie adressen en gebouwen) worden deze besluiten als brondocument ingeschreven in de BAG.

diakritische tekens

In de woonplaatsen Nijmegen en Lent zijn in totaal 43 namen van openbare ruimten met een of meer diakritische tekens:

a. accent aigu (accent): Aragónstraat, Ávilastraat, Cavaljéweg, Córdobastraat, Cronjéstraat, de Génestetlaan, de Réaumurstraat, Dr. de Blécourtstraat, Gabriel García Márquezstraat (twee accent aigu's), García Lorcastraat, Gilbert Bécaudstraat, Marga Klompélaan, Oscar Carréstraat, Pé Hawinkelsstraat, René Descartesdreef, Zuster Hélènepad;
b. accent grave: Ampèrestraat, Eugène Lückerstraat, Lumièrestraat, Zuster Hélènepad;
c. trema (deelteken): Ariënsstraat, Asturiëstraat, Cantabriëstraat, Castiliëstraat, Cataloniëstraat, Daniël Heinsiuslaan, Daniëlsplein, Daniëlsweg, Dr. Ariënsstraat, Galiciëstraat, Galileïstraat, Groot-Brittanniëstraat, Harriët Freezerlaan, Italiëstraat, Jezuïetenlaan, Jozef Israëlsstraat, Klein Mariënburg, Mariënburg, Mariënboomseweg, Passage Mariënburg, Rafaëlstraat, Slotemaker de Bruïneweg;
d. umlaut (klankwijziging): Heinrich Böllstraat, Eugène Lückerstraat, Jozef van Hövellpark, Röntgenstraat.

geen umlaut: Paul Krugerstraat

verkorte schrijfwijze

In de BAG is ruimte voor 80 alfanumerieke tekens. Voor namen van openbare ruimten van meer dan 24 tekens is een 'korte schrijfwijze' opgenomen conform NEN 5825:2002 nl. Dit is geen authentiek gegeven als bedoeld in artikel 35, eerste lid, van de Wet basisregistratie adressen en gebouwen. Enkele namen zijn vanaf begin 2015 anders ingekort.

'verkeerde' namen

'dubbele' namen

verdwenen namen

Van een aantal 'dubbele' namen is een van beide namen verdwenen:
a. woonplaats Nijmegen: Azaleastraat, Begoniastraat, Bloemerhof, Cyclamenstraat, Esdoornstraat, Goudenregenstraat, Haagbeukstraat, Parallelweg, Stationsweg, Waalbrug (weg), Zwarteweg;
b. woonplaats Oosterhout gemeente Nijmegen: Groenestraat, Kaneelstraat, Molenweg, Nijverheidsweg, Verbindingsweg;
c. woonplaats Lent: Dr. Ariënsstraat, Berkenstraat, Bloemenstraat, Kastanjelaan, Lindelaan, Lobeliastraat, Schoolstraat, Tuinstraat, Waalbrug (weg), Woenderskamp

zie kroniek 2009, 2010

verwarring

Behalve 'dubbele' namen zijn er nog andere namen die op elkaar lijken en daardoor voor verwarring kunnen zorgen.

achtergrondkaart

Bij de kaartviewer wordt door de gemeente gebruik gemaakt van de OpenStreetMap. De namen komen niet altijd overeen met de openbare ruimten in de basisregistratie adressen en gebouwen (BAG).

onjuist
Bij de OpenStreetMap staan onder meer de volgende 'officiële' namen die afwijken van de BAG (situatie op 10 juli 2023): Burgemeester Hustinxstraat, Doctor Banninghof, Doctor Claas Noorduijnstraat, Doctor de Blécourtstraat, Doctor de Visserstraat, Doctor Jan Berensstraat, Docter Kuyperstraat, Doctor Poelsstraat, Doctor Schaepmanstraat, Dokter Hessel Groeneveldstraat, Dominee Creutzbergweg, Dominee ter Haarstraat, Geologenstrook, Gebroeders van Limburgplein, Ingenieur Wevestraat, Lijnbaanstraat, Meester Franckenstraat, Meester Hermanstraat, Meester van Houtenstraat, Monseigneur Nolensstraat, Otto C. Huismanstraat, Sint Agnetenweg, Sint Annastraat, Sint Anthoniusplaats, Sint Canisiussingel, Sint Geertruidestraat, Sint Hubertusstraat, Sint Jacobslaan, Sint Jansvlinderstraat, Sint Jorisstraat , Sint Jorisstraat, Sint Josephhof, Sint Stephanusstraat, Sint Stevenskerkhof, Sint Teunismolenweg, Sint Thomashof, Sint Titussingel (bis), Van Apelterenweg, Van Rosenburgweg

zie kaartviewer, Openbasiskaart, OpenStreetMap

gebiedsindeling >

"Twee hoofdstraten vormen een assenstelsel, dat de stad al in de 16e eeuw deelt. Elk zogenaamd 'vierdel' krijgt een naam: Broersvierdel, Lieve Vrouwe Vierdel, St. Antonisvierdel en St. Jansvierdel (later worden Voorstad en Nieuwstad met Valkhof toegevoegd). Op het 'kruispunt' van de assen is de Blauwe Steen. Die plek is nu nog aangegeven in het wegdek." (Leseman 2005)

zie Blauwe Steen, Broersvierdel, Onze Lieve Vrouwenvierdel, St. Anthonisvierdel, St. Jansvierdel

"In de 19e eeuw worden de vier delen aangeduid met een letter. Elk pand in de wijk krijgt een volgnummer. Ook de openbare gebouwen krijgen zo'n nummer. (..)
De grenzen van de vier kwartieren liggen precies in het midden van de straat. De tegenover elkaar staande huizen in die straat liggen dus in een verschillende wijk. De Korte en Lange Burgstraat behoort bij Wijk A en C, de Broerstraat (Broederstraat) en Molenstraat bij A en B, de Groote Markt en Heeselstraat bij B en D, de Gro(o)te Straat bij C en D." (Leseman 2005)

"De gemeente Nijmegen wordt verdeeld in de wijken A, B, C en D, vertegenwoordigende de binnenwijken, terwijl E, F en G de buitenwijken vormen." (Het Schependom van Nijmegen in woord en beeld 1912, p. 116)

zie Wijk A, B, C, D, E, F, G

1852-1887

Bij de Plaatselijke Verordeningen en Huishoudelijke bepalingen voor de gemeente Nijmegen, vastgesteld bij raadsbesluit d.d. 26 november 1852, staat de verdeling van de gemeente in wijken in Titel 1:

"ART. 1.
De Gemeente Nijmegen – zamengesteld uit de Stad en de Buitenwijken, zijnde de dorpen Hees, Neerbosch en Hatert – wordt verdeeld in zeven wijken, onderscheiden door de letters A, B, C, D, E, F en G." (Raadssignaat 1852)

Vanaf 1852 staat in artikel 2 een omschrijving van Wijk A, B, C en D ('de stad') en Wijken E, F en G ('de buitenwijken'). Bij de vaststelling van de Politie-Verordeningen der Gemeente Nijmegen op 24 mei 1867 worden de artikelen 1 en 2 herzien.

"ARTIKEL 1.
De gemeente, bestaande uit stad en buitenwijken, wordt verdeeld in 7 wijken, onderscheiden door de letters A, B, C, D, E, F en G." (Raadssignaat 1867)

In de Algemeene Politie-Verordening der Gemeente Nijmegen, vastgesteld op 29 oktober en 21 december 1875, is de omschrijving van Wijk A, B, C en D in artikel 2 gewijzigd. Bij de hernieuwde vaststelling van de verordening op 15 oktober 1881 worden de artikelen 1 en 2 ongewijzigd overgenomen, inclusief de op 4 oktober 1879 gewijzigde omschrijving van Wijk A.

1887-1916

Bij de wijziging en vernieuwde vaststelling van de Algemeene Politieverordening voor de Gemeente Nijmegen in 1887 worden de artikelen 1 en 2 samengevoegd. Tot 1916 is er bij de wijkindeling een relatie met de secties van de kadastrale gemeenten die in de verordening worden vermeld:

"ARTIKEL 1.
De Gemeente Nijmegen, bestaande uit de kadastrale gemeenten Nijmegen, Hatert en Neerbosch, wordt verdeeld in 7 wijken, onderscheiden door de letters A, B, C, D, E, F en G. (...)." (Raadssignaat 1887)

In 1903 verhuist de omschrijving van de afzonderlijke wijken weer naar artikel 2 van de verordening. De omschrijving van Wijk A, B en C wordt in 1915 aangepast in verband met de grenswijziging per 1 januari 1915 tussen de gemeente Nijmegen enerzijds en de gemeenten Ubbergen en Groesbeek anderzijds (Wet van 13 juli 1914, Stb. 303).

zie kadastrale gemeenten

1916-1940

Bij de herziening van de verordening in 1916 wordt de wijkindeling in de artikelen 1 en 2 ingrijpend gewijzigd. Sindsdien spelen de secties van de kadastrale gemeenten geen rol meer bij wijkindeling en worden deze niet meer vermeld:

"ARTIKEL 1.
De gemeente Nijmegen wordt verdeeld in 7 wijken, onderscheiden door de letters A, B, C, D, E, F en G." (Gemeenteblad B Nijmegen 1920, 41)

Naast de omschrijving van de afzonderlijke wijken staat in artikel 2 ook de volgende bepaling:

"De wegen, die de grensscheiding vormen tusschen de wijken A en B eenerzijds en de wijken D en G anderzijds, worden gerekend te behooren tot eerstgenoemde wijken. De wegen, die de grens vormen tussen wijk C eenerzijds en de wijken E en G anderzijds worden gerekend te behooren tot laatstgenoemde wijken." (Gemeenteblad B Nijmegen 1920, 41)

Bij de herziening van de verordening in 1932 (Gemeenteblad B Nijmegen 1932, 2) worden de artikelen 1 en 2 niet gewijzigd. In 1939 wordt een nieuwe Nijmeegsche Politieverordening (Gemeenteblad B Nijmegen 1940, 36) vastgesteld die geen bepalingen meer bevat inzake de wijkindeling. Deze verordening treedt op 1 januari 1941 in werking.

zie Wijk A, B, C, D, E, F, G

1947

Ten behoeve van de 12e Algemene Volkstelling met daaraan verbonden woningtelling wordt in 1947 een geheel nieuwe wijk- en buurtindeling gemaakt:

1956

Voor de Algemene woningtelling 1956 wordt de wijk- en buurtindeling gewijzigd:

1960

In 1960 wordt de indeling opnieuw aangepast. De wijk- en buurtindeling voor de 13e Algemene Volkstelling ziet er als volgt uit:

De naam Haven- en Industrieterrein wordt vanaf 1960 steeds vaker met één hoofdletter geschreven. De onderverdeling van de voormalige wijk Duckenburg (Dukenburg) wordt op 30 november 1966 door de gemeenteraad vastgesteld. Op 2 januari 1970 schrijven B&W aan de Directeur van de Provinciale Planologische Dienst in Arnhem:

"(...) De op de bijlage vermelde wijken dienen als stadsdelen te worden aangemerkt en de buurten als wijken. Deze aanduidingen zijn sedert kort in Nijmegen in gebruik.
In de naamgeving dienen de volgende wijzigingen te worden aangebracht:
Stadsdeel 3 Groot Dukenburg;
Wijk 09 Ooijse Schependom;
Wijk 10 Nije Veld;
Wijk 18 Brakkenstein;
Wijk 23 Heseveld;
Wijk 37 De Vossen en
Wijk 38 Vogelzang." (B&W, 2 januari 1970)

In het oorspronkelijke voorstel van de hoofdingenieur-directeur d.d. 29 september 1969 liep de nummering van 30 t/m 40, maar wijk 37 Weezenhof werd hieruit geschrapt. Ondanks de mededeling van B&W worden stadsdelen en wijken door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) nog altijd aangeduid als wijken en buurten.

1971

Voor de 14e Algemene Volkstelling in 1971 wordt WIJK 3 Duckenburg gewijzigd in:

Behoudens een kleine wijziging van de grens tussen de wijken 22 Hees en 23 Heseveld bij het Sportfondsen­bad Nijmegen-West (bouwjaar 1970) wijkt de indeling in 1971 verder niet af van de Algemene Volkstelling 1960. Op 13 mei 1971 worden enkele namen en de nummering in Dukenburg aangepast.

De indeling in stadsdelen en wijken wordt ook na 1970 binnen de gemeente nog wijk- en buurtindeling genoemd. De eerste buurnamen in Lindenholt worden op 2 december 1976 door de gemeenteraad vastgesteld; op 3 november 1977 volgt de indeling van het gehele stadsdeel in wijken en buurten.

1984-2006

Een integrale vaststelling van alle wijk- en buurtnamen vindt op 4 april 1984 plaats. Hierbij worden alle eerdere besluiten van de gemeenteraad en B&W inzake de wijk- en buurtindeling van Nijmegen ingetrokken.

Met uitzondering van de stadsdelen Dukenburg en Lindenholt, verschilt de indeling uit 1984 niet wezenlijk van die uit 1960:

Op 4 november 1992 wordt de naam van wijk 43 't Bos gewijzigd in Kerkenbos. Door de uitbreiding ten noorden van de Waal krijgt Nijmegen er na 1995 een nieuw stadsdeel en drie nieuwe wijken bij:

De wijken in Nijmegen-Noord vallen samen met de drie woonplaatsen waarvan de namen op 18 oktober 1995 door de gemeenteraad zijn vastgesteld. De naam van het stadsdeel ten noorden van de Waal is van latere datum (raadsbesluit d.d. 23 augustus 2006: Nijmegen-Noord).

vanaf 2007

De gemeenteraad heeft op 25 oktober 2006 besloten de indeling van de gemeente Nijmegen in vijf stadsdelen en 41 wijken uit 1984 met ingang van 1 januari 2007 te vervangen door een nieuwe indeling in negen stadsdelen en 44 wijken:

In beslispunt 3 van het raadsbesluit d.d. 25 oktober 2006 zijn de 'huidige administratieve wijkgrenzen, zoals vastgelegd in de gemeentelijke registratie van adressen' vastgesteld als zijnde de 'formele wijkgrenzen'. Op grond hiervan kunnen de grenzen niet overal met voldoende nauwkeurigheid worden vastgesteld. De adressenregistratie heeft alleen betrekking op objecten met een nummeraanduiding.

In 2009 is de grens tussen de wijken Oosterhout en Ressen aangepast (raadsbesluit d.d. 10 juni 2009, beslispunt 7). Als gevolg van de inwerkingtreding van de Wet basisregistraties adressen en gebouwen op 1 juli 2009 (vanaf 1 juli 2018: Wet basisregistratie adressen en gebouwen) moet onderscheid worden gemaakt tussen het stadsdeel Nijmegen-Noord (openbare ruimte ID 0268300000001613) in de woonplaats Nijmegen en het stadsdeel Nijmegen-Noord (openbare ruimte ID 0268300000001633) in de woonplaats Lent.

Bij de Kerncijfers wijken en buurten 2022* zijn de namen van de CBS-wijken gewijzigd in Nijmegen-Centrum, Nijmegen-Oost, Nijmegen-Oud-West, Nijmegen-Nieuw-West, Nijmegen-Midden, Nijmegen-Zuid, Dukenburg, Lindenholt, Nijmegen-Noord. De CBS-wijk Nijmegen-Noord (was: Wijk 09 Nijmegen Noord) is een samenvoeging van Nijmegen-Noord (openbare ruimte ID 0268300000001613) in de woonplaats Nijmegen en Nijmegen-Noord (openbare ruimte ID 0268300000001633) in de woonplaats Lent.

zie woonplaatsen, stadsdelen, wijken, buurten

oppervlakte

De 44 wijken worden door het CBS aangeduid als buurten. Het CBS heeft de buurtkaart in 2022 aangepast. De wijkgrenzen bij de kaartviewer zijn een uitwerking van het raadsbesluit d.d. 25 oktober 2006 (beslispunt 3).*

zie Kerncijfers wijken en buurten 2019, 2020, 2021, 2022
zie kaartviewer

aantal inwoners

De 44 wijken worden door het CBS aangeduid als 'buurten'. Het CBS heeft de buurtkaart in 2022 aangepast. In de gemeente­lijke Stads- en Wijkmonitor wordt het onderdeel 'wijken' tweejaarlijks geactualiseerd. De wijkgrenzen in het kaartmateriaal zijn een benadering van de administratief vastgelegde wijkgrenzen.

zie Kerncijfers wijken en buurten 2019, 2020, 2021, 2022
zie Stads- en Wijkmonitor 2020, 2021, 2022, 2023

postcodes

wijken en postcodes

*)  meest voorkomende postcode (in wijken met meer dan één postcode)

23 postcodegebieden

zie allecijfers.nl > kaart

zeven heuvels

Over het aantal en de namen van de heuvels waarop de stad Nijmegen is gebouwd, lopen de meningen uiteen. In NYMEGEN, DE OUDE HOOFDSTAD DER BATAVIEREN (1733) schrijft Arkstée: 'Of zal ik zingen hoe gy zyt / Op Berg (I) en Heuvelen geleegen?' In de voetnoot staan vijf namen vermeld:

"(I) Op Berg en Heuvelen. ) De Stad Nymegen is niet alleen op, maar ook aan het hangen van verscheiden bergen gelegen, zynde de meeste straten hoog opgaande en bergachtig. Ook vindt men 'er verscheyde plaatzen, die met den naam van Berg en Heuvel onderscheyden zyn, als de Klokkenberg, Lindenberg, Hessenberg, Grutberg en de Ganzenheuvel." (Arkstée 1733, p. 214)

zie Klokkenberg, Hessenberg, Lindenberg, Grutberg, Ganzenheuvel

Dezelfde vijf namen staan meer dan een halve eeuw later in de nieuwe druk (Arkstée 1788, p. 232), waarin 'Veel vermeerderd en verbeterd' is. In HET GELDERSCH LUSTOORD, waarvan de eerste druk in 1825 verscheen, noemt Ten Hoet alleen de Hunnerberg:

"De stad strekt zich langs den oever der Waal, van het oosten naar het westen in de gedaante van eenen gespannen boog uit, en is, gedeeltelijk op en aan den Hunnerberg, gedeeltelijk op onderscheidene andere heuvelen, gebouwd. Deze heuvelachtige ligging veroorzaakt, dat er in de stad vele schuinsche straten gevonden worden, en dat, Uit de Betuwe gezien, de huizen als het ware boven op elkander schijnen te staan." (Ten Hoet 1826, pp. 6-7)

In het Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, vierde tot en met zevende deel (1843-1846), zijn de namen van vijf heuvels opgenomen met de toevoeging: 'een der vijf heuvelen waarop de stad Nijmegen, prov. Gelderland, gebouwd is'. In het achtste deel staat:

"NIJMEGEN,  gem. prov. Gelderland, arr. en kant. Nijmegen (...).
De stad heeft omtrent de gedaante van eenen gespannen boog, en is aan de rivierzijde geheel open, zoodat de huizen slechts ruim eene kaai breedte van den oever staan, en daardoor hij vloeden en ijsgang veel te lijden hebben. Zij wordt verdeeld in de Hooge-stad en de Lage-stad, waarvan de eerste de grootste is en het oostelijke, zuidoosteIijke en middelste gedeelte beslaat. Dit gedeelte ligt op het westelijke uiteinde of de afhelling van den Hunenberg, en vormt vijf heuvels den Hessen- of Heezenberg, de Marienberg, de Gruitberg, de Klokkenberg en den Hunner- of Hoenderberg geheeten, hetwelk oorszaak is, dat men, in het doorwandelen der stad, gedurig moet op- en afklimmen, hetgeen niet zonder ongemak, en, in tijden van vorst niet zonder gevaar van vallen geschieden kan. Het overige der stad is laag, vooral langs de Waal, en dikwijls aan overstrooming blootgesteld." (Van der Aa 1846, deel 8, pp. 215-217)

zie Hessenberg, Mariënberg, Gruitberg, Klokkenberg, Hunnerberg

van vijf naar zeven

In het tweede deel van het Algemeen aardrijkskundig woordenboek van Van Wijk Roelandszoon (1823-1826) is bij 'NYMEGEN of Nimwegen' sprake van 'De Stad, op zeven heuvels gebouwd' (p. 769).* Het tweede stuk (pp. 481 t/m 1016) verscheen in 1824. Voor zover bekend is dit de eerste keer dat dit aantal wordt genoemd.

In de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant van 28 mei 1851 wordt in een bericht over de oprichting van een gasfabriek het terrein 'de Kat' in verband gebracht met 'de eigenaardige ligging onzer stad op hare zeven heuvelen'.

zie De Kat

het weekblad Eigen Haard verschijnt in 1884 een bijdrage met als titel 'Noviomagum Redivivum'. Pieter Feenstra jr. (1850-1936), die in de periode 1881-1891 doopsgezind predikant in Nijmegen was, beschrijft hierin de stad als volgt:

"Denken we ons de Nederlandsche „stad op zeven heuvelen” als in een halven cirkel zich uitstrekkende langs de Waal, die ten noorden stroomt, dan zijn thans nagenoeg over den geheelen omtrek van dien cirkel de vestingwerken gesloopt en genivelleerd. Midden door het uitgebreide terrein hierdoor verkregen, slingert zich nu, van Waal tot Waal, een weidsche singel, aan de westzijde zachtkens, ten zuiden haast onmerkbaar rijzende, totdat hij aan den oostkant der stad het plateau van den Hunerberg bereikt, waar hij zich in onderscheiden wegen vertakt." (Feenstra 1884, p. 526)

Vanaf het midden van de 19e eeuw behoort Nijmegen – evenals Rome – tot de steden die gebouwd zouden zijn op zeven heuvels; zie List of cities claimed to be built on seven hills.

zie Nijmegen⁴

"De Nijmeegse Benedenstad kent vijf bergen (hoge plateaus), van Oost naarwest: het Valkhof, de Linden­berg, de Klokkenberg, de St.-Jansberg (waarop de Commanderie staat) en de Hundisburg (Stevenskerkhof [lees: St. Stevenskerkhof /RE]). Tussen deze plateaus lopen vanaf het centrum straten (ooit afwaterings­dalen) omlaag, respectievelijk de Lindenberg (de steilste helling van de stad), de Ottengas, de Grotestraat en de Smidstraat. Van deze is de Grotestraat het breedste stroomdal, waarnaar de Platenmakersstraat, Muchterstraat en Pepergas zijdelings afdalen." (Abma 2021, p. 144)

De andere twee 'bergen' liggen niet in de Benedenstad. De naam St. Jansberg is ontleend aan de in 1650 gesloopte St. Janskerk (St. Janskerkhof).

bijbehorende namen

In onderstaand overzicht is getracht de zeven heuvels te rangschikken aan de hand van de verschillende benamingen vanaf de late middeleeuwen. In de laatste kolom staan de namen van bestaande openbare ruimten. Bij het Vijfheuvelenplan (1956) vallen de eerste en de zevende heuvel buiten het plangebied.*

zie bergen